زالو / Leech

زالو/   Leeche 

     زالو کرم پهن دارای دندان هاي برند ودهان مکنده قوی است، که با مکیدن خون سایرموجودات حیات به سر می برد.

زالو در زیرآب

زالوها از قدیمی ترین و مشهورین انگل (پرازیت) هاي اند که درخیلی ازمناطق کشورما افغانستان وجود دارد. در برخی مناطق زالو را با نام جوک هم مي شناسند.
زالوها همیشه تشنه به خون هستند و خون انسان، حیوان و حتی مایعات سایر حشرات در فهرست غذایی شان شامل است.

در واقع زالوها بخشی ازحیات وحش دلدلزار،   جویبار، چاه هاي آب و ساحات مرطوب جنگلی اند.

بیشترین تعداد و گونه هاي مختلف زالو در جنگلات بارانی وجود دارند، که مشهورترین آنها زالوهاي ببری هستند. بیشترین تعداد و گونه هاي زالوي ببری درامریکایی جنوبی جنگل هاي آمازون شناسایی شده است.

شکار چلپاسه

زالوها موجودات نهایت با هوش هستند. گاهی باورش دشوار است که این خون آشامترین موجود مفید هم باشد. اما این درنده هاي ترسناک تعادل حشرات جنگل و آبنا ها راحفظ می کنند. حتی درموارد طبی نیز ازگونه هاي خاص زالو استفاده مي شود.
چنانچه درطبابت ساحات جلدی که خونرسانی ناقص دارد، از زالو منحیث محرک به جریان انداختن خون ناحیوی استفاده مي شود، و یا برای مکیدن آبسه ها به کار می رود. در خیلی از کشورها کلینیک هاي مخصوص زالو درمانی وجود دارد. اما درافغانستان از موجودیت کلینیک زالو درمانی معلومات در دست نیست.

زالو درمانی

   مانند هر جانور دیگر، زالو براي بقا نیاز به تغذیه دارد، و این را هم خوب مي داند که نباید توسط طعمه اش ردیابی شوند. چنانکه بیشرحیوانات وانسان هاي که هدف حمله زالو قرارمی گیرند وقتی آگاه می شوند که چند مدتی ازتهاجم زالو گذشته باشد، و این جسم مملو از خون و سنگین زالو است که میزبان را آگاه مي کند.

تهاجم زالو به انسان

خیلی ازحیوانات بزرگ چون فیل، گاو و اسب اصلآ از اینکه میزبان اند، آگاه نمی شوند. تا آنکه زالو پس ازمیکدن و مملو شدن میزبان را ترک می کند.

اما زالو چطورمي تواند میزبان اش را طوری مورد حمله قراردهد که میزبان آگاه نمی شود ؟ 

ساختار بدن زالو
    مثل هرموجود زنده، زالو دارای يك ساختارساختمانی ویژه منظم است. بدن زالو متناسب با عملكرد آن تمام شرايط لازم را براي اعمال و رفتار زالو بودن را فراهم مي كند.

زالو يك موجود نرم تن است و بدن آن به شکل بند ها می باشد که اغلب از 34 بند تشكيل شده است. بدن زالو به شكل تيوب دولايه است كه درسرتاسر بدن آن ازدهان تا مقعد كشيده شده است. وقتي از دور به بدن زالو نگاه مي كنيم سياه رنگ است، اما اگر گاهی زالو را ازنزديك مشاهده كنيم، سبزمایل به زرد رنگ است كه با نوار نارنجي کمرنگ درطول بدن آن مشخص مي شود. ساختار بیرونی و رنگ مشخص زالو بیشتر زماني مشخص می باشد كه بدن آن پرخون باشد. محققان مشخص کرده اند که داخل بدن زالو به يك دستگاه پيچيده شباهت دارد. ديواره بدن زالو طوري طراحي شده است كه بتواند ازعهده اعمال خود برآيد. ماهيچه هاي قوي ديواره ي بدن زالو، اين امكان را مي دهد كه بتواند به مدت طولاني شنا كند و به زالو كمك مي كند تا محكم به شكار خود بچسبد.
 سر زالو

سر زالو جزء ديگري ازعجايب آن است. طوري كه عمل چسبيدن، نيش زدن، ترشح، مكيدن و حس كردن را به نحو احسن انجام مي دهد. سر زالو داراي گيرنده هاي چشايي وحرارتي نهایت حساس بوده و براحتي مي تواند نسبت به پيرامون خود عكس العمل نشان دهد. سر زالو ساختمان خریطه مانندی است که با ایجاد خلا به بدن میزبان می چسبد، ساختمان مکنده مشابه در انتهاي بدن آن نیز وجود دارد. در واقع زالوعمل چسبیدن به بدن میزبان را از هر دو سویش می تواند انجام دهد، اما مکیدن خون تنها بوسیله سر آن صورت انجام می شود.

 زالو روي پوست فیل

    ظاهرآ طوری معلوم می شود که زالو موجود نرم و بی استخوانی است. اما هر زالو درلوله دهن اش سه ساختمان دندان مانند نهایت برنده دارد، که حتی می تواند پوست فیل افریقایی را به سادگی بشکافد. دندانها درمسیرمجرايي هضمی زالو قراردارند.

بعد گرفتن زالو ازبدن حیوان اگردقت شود دقیقآ شکل مثلثی که جای دندان هاي زالو را نشان میدهد، را می توان در محل گزیده شدن دید.

 قبل ازسوراخ کردن پوست بدن میزبان، زالو مادۀ بی حس کننده یی که دارای خاصیت ضد انعقاد خون را  نیزدارد، روی ساحه مورد نظرمي پاشد. این مواد با خاصیت بی حس کنندگی قوی که دارد، از ایجاد درد جلوگیری می کند. این یکی روش هاي است که زالوها می توانند براي یک مدت طولانی در بدن حیوان میزبان بماند و تغذیه کنند، بدون آنکه میزبان با خبرشود.

زالو درزمان مکیدن مواد ضد انعقاد خون را تولید وبا خون مکیده شده مخلوط می کند که مانع لخته شدن خون می شود. چون زالوها می خواهند خونی را که مي مکند به شکل درست آن تجزیه و ذخیره کنند و بعد براي مدت طولانی تر از آن استفاده کنند.

زالو وقتی به اندازه کافی خون بمکد و بزرگ شود، خودش می افتد. زمان حجوم زالو تا ترک میزبان ممکن بیشتر از دو هفته زمان ببرد. زالوبعد از ودا با میزبان به تولید مثل می پردازد.

لوله هضمی

  لوله هضمی زالو درطول بدن ازسه قسمت روده یي تشکیل شده که متشکل ازروده نخست، روده مياني كه به آن معده زالو نيز مي گويند و روده پسين در که انتهايي ترین قسمت کانال هضمی زالو قرار دارد.

روده نخست يا ابتدائي زالو شامل دهان، حلق، مري مي باشد. روده مياني یا معده از ده جفت كيسه تشكيل شده است كه قسمت بيشتر روده هاي داخل شكم زالو را تشكيل مي دهند. كيسه ها به طرز جالبي درطول معده درامتداد هم چيده شده اند. روده انتهایي كه به صورت سه تكه یي است و بعد ازمعده بيشترين حجم کانال هضمی زالو را تشكيل مي دهد. 

اگركل روده زالو را به ده بخش قسمت كنيم، قسمت دهان و حلق آن يك دهم، روده ابتدايي يك دهم، روده مياني يا معده پنج دهم و روده انتهایي هم سه دهم کل لوله هضمی زالو را تشكيل مي دهند . 

مواد غذایی درکانال هضمی زالوعلاوه برهضم کیمیاوی با کمک برخی باكتریا ها نیز درهضم باکتریایی صورت می گیرد.
معده زالو به عنوان يك محفظه بزرگ و پيچيده مي تواند مواد غذايي را درخود ذخيره كند تا زالو بتواند براي مدت طولاني بدون استفاده ازغذا زنده بماند. درقسمت انتهایي معده زالو هضم كم انرژي يا آهسته اتفاق مي افتد و حتي در صورت نياز هاضمه بي هوازي نيز درمعده اتفاق مي افتد. زالو بعد از آنكه محتويات شكم را استفاده كرد مي تواند ماه ها زنده بماند. زالو يك دهان و يك معده دارد كه هر دوي اينها نقش مكنده جلوي وعقبي را دربدن زالو ايفا مي كنند. با مكنده عقبي خودش را به بدن ميزبان محکم مي كند و مكنده جلوي كه دهان است با پشتوانه مكنده ي عقبي خود را نگه مي دارد و بدن ميزبان را محكم مي گيرد. البته مقعد در سطح پشتي بالاي مكندۀ عقبي قرار دارد .

ساختار كل بدن زالو بطور كامل درشكل زیرنمایش داده شده است.

سایر شبکه هاي بدن زالو

زالو موجودات دوجنسی/ Hermaphrodite است. همانند سایرجانوران زالو از طريق مقعد عمل جنسی و هم دفع مواد اضافی را انجام مي دهد. با این وصف سيستم اطراحی و اعضاي توليدمثل زالو درمسیرمشترک قرار دارند.

خون زالو دارای هیموگلوبين است كه حامل اكسيجن به تمام قسمت هاي بدن مي باشد. زالو داراي يك سيستم عروقي نیز است، كه يك شبكه اي مویرگي به هم پيوسته را شكل مي دهد.

دربدن زالو به جزدندان هاي برنده آن هيچ گونه استخواني وجود ندارد. به همين دليل جزء نرمتنان طبقه بندي مي شود. بدن زالو شباهت زيادي به كرم خاكي دارد و هر دو جزء خانواده اي مشابه اند.

از 34 بند بدن زالو بندهاي 9 تا 11 آن عضو مسئول توليد پيله را تشكيل مي دهند، و تنها درفصل تابستان قابل رويت اند. هفت بند انتهايي نيزمكنده عقبي را بوجود مي آورند.

بدن زالو داراي حلقه هاي ثانوي نیز است كه تعداد آنها به 105 عدد مي رسد و در قسمت خارجي بخش هاي داخلي را در زير خود پنهان مي كنند. هر بخش داخلي بطور متوسط توسط 5 حلقه پوشيده شده است، هرحلقه به شكل زيبائي مي تواند مثل آكاردئون باز شود.

حلقه ها وعملكرد پيچيده آنها به پوست زالو كمك مي كند، تا هرزمان كه لازم باشد گسترش يافته و مقادير قابل توجهي خون را درهنگام تغذيه يا مكيدن درخود جاي دهد. در داخل بدن زالو بلافاصله زيرپوست 32 غده، مثانه دفع، نفريديا و وزيكول سيمينال قرار دارند كه بصورت بخش مجزا نشان داده مي شوند.

دقت درساختار پيچيده بدن زالو هر انسان پوینده را به شگفتي وا مي دارد. به خصوص سيستم عصبي پيشرفته و منحصر به فرد اين موجود كه طورماهرانه اي روي طعمه يا دشمن خود تمركزمي كند، حيرت انگيز است .

خسارات زالو

خسارات ناشي ازحمله زالو شامل کاهش تولید، لاغری و عفونت هاي پوست درحیوانات شده و درصورتی که تعداد زیاد آن به یک باره حمله ور شوند، سبب مرگ هم شده می توانند. حمله زالو براي قربانی هاي کوچک قطعآ کشنده است.

براي پیشگیري ازابتلا به زالو و خسارات ناشی از آن، بهتراست از ورود انسان و حیوان به دلدلزار و جویبارها و چاه هاي آب جلوگیری شود.

بهترین روش پیشگیري از آسیب زالو هاي وحشی، معاینه به موقع ساحات بدن بعد از برگشت از جویبار، دلدلزار و چاه آب می باشد، و برداشتن به موقع زالو ساده ترین راه معالجه است.

درحیوانات به ویژه گاوهاي که ازجویبارها آب می نوشند، خیلی اتفاق می افتد که زالو وارد سوراخ هاي بینی، دهن و گلوی حیوان مِي شود. این اتفاق حتی در انسان نیز رخ داده است.

دراین موارد، اگردسترسی به زالو نا ممکن باشد. بهتر است ازگونه هاي زرقی داروهاي ضد کرم استفاده شود. 

 عبدالقدیر قدیس

اسد 1392 خورشیدی