عمده ترین بیماری های داخله در شتر اسهال Diarrhea، بیماری Myopathy تغذیوی ، دمش Tympany ، بیماری انحراف گردن، التهاب ضربه ای ریتیکولم وپریتونیوم Traumatic reticulum peritonitis–TRP، خون شاش Haematuria ، التهاب شیردان Abomasitis ، کوری Blindness و دل درد شدید Colic، می باشند.
اسهال شتر/ Diarrhea
اسهال به عنوان یکی از علایم کلینیکی بیماریهای باکتریائی ، ویروسی ، پرازیتی ، تغییر ناگهانی جیره غذائی، فشاریا استرس وغیره، به شمار می رود . از اینرو اسهال یکی از شایع ترین اختلالات مشاهده شده در شتر های باغ وحش ها وهمچنان فارم های پرورش شتر می باشد .تغدیه شتر با علوفه تازه غالباً باعث اسهال می شود . این مسئله معمولا ًدر فصل های بهار و خزان به خاطر بالا بودن میزان آب و ارزش غذائی علوفه افزایش می یابد . شدت اسهال در شتر ازمدفوع نرم مشابع به مدفوع گاو ، تا فواره یی متغییر است .
اگر اسهال دوامدار باشد ممکن است پرولپس رکتوم نیز رخ دهد . اختلالات الکترولیت ها افزایش یافته بخصوص کاهش در کلسیم سیرم خون می تواند منجر به اختلالات دوران خون و گاهی نارسایی قلبی شود ومتعاقب آن کاهش شدید سودیم ممکن است رخ دهد .اسهال دوامدار می تواند بالای رشد و نموی جونگ (چوچه شترها) اثر بگذارد . اسهال برنگ خاکستری اغلب در بیماری های باکتریائی ناشی از التهاب روده ها دیده می شود در حالی که اسهال سبز رنگ در نتیجه خوردن علف تازه بوجود میاید که در صورت بروز چنین حالتی باید شتر مریض را از چراگاه دور ساخت و از دادن علوفه سبز به آن خودداری نموده و در عوض علوفه خشک و آب کافی در اختیار حیوان گذاشته شود . هم چنان برای تآمین آب از دست رفته بدن باید به حیوان الکترولیت ها بشکل زرقی و یا خوراکی داده شود .انتی بیوتیکهای وسیع التاثیر و انتی سپزمودیک ها در موارد ویژه مفید است. مدت قابل ملاحظه برای تداوی اسهال نیاز است و همچنان کنترل بیوشیمی خون با تست های هیماتولوژی در حیوان مریض توصیه می گردد.
.Myopathy تغذیوی یا بیماری ماهیچه سفید
بیماری است که در اثر کمبود ویتامین E در جیره غذایی شتر رخ می دهد. Myopathy تغذیه ای در شترهای که به شکل جا بند پرورش داده می شوند گزارش شده است. اما در شتر های که تغدیه آزاد یا صحرایی دارند گزارش نشده است. تغذیه شترهای مادر در حالت جابند با علوفه خشک و مواد متراکم مانند غلات بدون افزورن مکمل ویتامین E می تواند منجر به بروز بیماری مشابه درچوچه شترها شود. زیرا شیر شتر مادر دچار کمبود ویتامین E خواهد بود همچنان مقدار چربی شیر نیز در جذب ویتامین Eتوسط جونگ دخالت دارد . باید توجه داشت که شتر باید در هر کیلوگرم جیره غذایی IU, 140 ویتامین E دریافت کند . به خصوص این امر زمانی اهمیت بیشتر می یابد که شتر به شیر دادن جونگ مکلف باشد.
دمش :Tympany
دمش یکی از بیماری های شایع در بین شترها است که علت اصلی آن پرخوری شتر شناخته شده است . در چنین حالتی شکمبه شتر از مواد غذایی انباشته می شود . در علایم دمش می توان ناآرامی ، پندیدگی پهلوی چپ را در شترمشاهد کرد وچنانچه این عارضه به صورت فوق حاد تظاهر نماید می تواند کشنده باشد . معمولاً در چنین حالتی بهتر است که سریعاً از داکتر وترنر کمک گرفته شود تا حیوان از مرگ حتمی نجات یابد .
درتداوی چنین حالت اولین اقدام استفاده ازوسایل همچون تروکار برای پنچر نمودن شکمبه سفارش میشود وپس از خارج شدن گاز شکمبه باید اقدام به تجویز دوا های مسهل نمود . تاکید شده است که تداوی باید توسط داکتر وترنر ورزیده صورت گیرد ، زیرا ممکن است که عدم دقت در تخلیه گاز شکمبه عملیه منجر به مرگ شترگردد.
عارضه انحراف گردن Wry neck disease
این بیماری باعث انحراف سرو و گردن شتر به یک سوی بدن شده و گردن تا مدت ها به همان حالت باقی می ماند. چنانچه باعث می گردد که شتر نتواند غذا بخورد و یا حتی آب بنوشد . این بیماری نیزچنانچه به درازا بکشد باعث مرگ شتر می گردد . علت بیماری تا اکنون شناخته نشده ولی برخی ها علت آنرا ناشی از مسمومیت و برخی دیگر کمبود ویتامین B را عامل آن می دانند وبرخی دیگرهم قرار گرفتن در معرض باد سرد را عامل مسبب این عارضه می دانند . علایم کلینیکی بیماری شامل انحراف کامل گردن به سوی عقب تا نیمه بدن همانند حالت تب شیری Hypocalcaemia در ماده گاو شیرده بوده و همراه با شخ شدن عضلات گردن شخی تدریجی عضلات علاشه رونما گردیده که عمل غذا خوردن رامشکل میسازد. طوری که پس از روز سوم حیوان به طور کامل خورده و نوشیده نمیتواند ودرد شدید در هنگام لمس ناحیه گردن احساس میکند.
عوامل مساعد کننده بیماری گوناگون بوده که بعضی از آنها مانند باران های شدید ، عبور از رودخانه ، نوشیدن بلادرنگ آب سرد در فصول گرما بعد از راهپیمائی های طولانی با بار سنگین ،برداشتن زین شتر بعد از راهپیمائی یا کار سخت قبل از این که عرق بدن شتر خشک شود و همچنان اختلاف فاحش بین در جه حرارت شب و روز در دشتهای ریگی و بیابانهای سرد را میتوان نام برد.
شتر بیمار به علت شخی عضلات گردن ، کمر و پاها و غالباً بعلت خمیدگی یک و یا هر دو پای عقب خیلی سخت و را ست راست راه می رود ، عضلات گردن به طرز ویژه ای منقبض می شوند به طوری که باعث تکان های غیر ارادی سر حیوان خواهد شد . شتر مبتلا به زمین نشسته یا در هنگام برخاستن بر روی زمین می افتد و قادر به بلند شدن نبوده و عضلات پا های عقبی حدود دوساعت بعد از افتادن به زمین قدرت خود را از دست خواهند داد ، سپس یک طرف گردن بطور خاصی به علت فلجی عضلات متورم خواهد شد . گردن به خودی خود نمی تواند راست شود مگر اینکه به یک طرف فشار داده شود . با پیشرفت بیماری تمام قدرت گردن از بین رفته و شتر بیمار باسر خم شده به یک طرف، روی زمین می نشیند و یادر حال فلج کامل عضلات بدن بر روی زمین دراز می کشد . در صورت فلج عضلات روی و علاشه ، دهن بازمانده و لب پائینی کشال میگردد و در همین حال لعاب از دهن حیوان ترشح خواهد کرد . بعضی اوقات سایرعلایم یک ساعت بعد از ظهور اولین نشانه بیماری به وقوع می پیوندد .
فلج گردن عارضه دایمی نبوده و شترهائی که معالجه می شوند گردن آنها نیز کاملا بهبود خواهد یافت . در جریان سیر بیماری شتر مبتلا حواس خود را از دست نخواهد داد. در تعداد اندکی از شترهای کوری دیده می شود . در هنگام شروع بیماری درجه حرارت بدن شتر به اندازه یک درجه فارنهایت افزایش خواهد یافت . ولی به تدریج حرارت بدن کاهش یافته و به حد طبیعی خواهد رسید . دمش حاصل از خوابیدن شتر بر روی زمین و باعث وخامت وضع بیمار شده وممکن است که سریعاً به مرگ منتهی شود .
درتمام مواردی که به مرگ منجر می شود معمولا ًمرگ در عرض 36 الی 48 ساعت اتفاق میفتد و ارقام مرگ و میر شتر های فارم ها تا به 25 درصد گزارش شده است.
برای راست کردن ،گردن شتر باید گوش های شتر مبتلا را گرفته و سر آن را طوری جلو بیاوریم که گردن راست شود، سپس برای مدت 10 تا 15 دقیقه گردن شتر را به همین حالت نگه می داریم، زیرا این عمل شتر را قادر خواهد ساخت گردن خود را کنترول کرده و تجدید قوا نماید و این امر باعث می شود که شتر در اثرپیچش گردن دچار خفگی نشود ضمنآ می توان با استفاده از تکه پشمی گردن شتر را بنداژ پیچی نموده و در صورتی که شتر بر روی زمین خوابیده باشد ، باید هر یک ساعت حیوان را از یک پهلو به طرف دیگر چرخاند شود تا از ایجاد دمش شکمبه در حیوان جلوگیری شود . در صورتی که شتر در حالت نشسته روی زمین قرار گرفته باشد بهتر است که با گذاشتن یک بوجی کاه بشکل اتکا طوری بدن و گردن تقویت شود که نه گردن به عقب منحرف شود و نه شتر روی زمین به یک طرف بیفتد . هم چنان باید روزانه دوبار به شتر آب وغذا داده و هر صبح و عصر 25 گرام امونیم کربنات به شکل خوراکی و 30 میلی گرام سولفات استرکنین به صورت زیر جلدی تجویز شده است. با مراقبت صحیح می توان تمام عواملی را که باعث ایجاد این عارضه می شوند کنترل نمود.
بلعیدن اجسام اجنبی:
اجسام فلزی مثل سیم و میخ و سوزن و غیره و اجسام غیر فلزی مثل ریگ و سنگریزه و استخوان وغیره ، در بخش اول و دوم معده شتر (rumen & reticulum) ، باعث عوارض احتمالی مانند: انباشتگی مواد درشکمبه (rumen impaction ) ، دمش ( rumen tympany) ، چسپیدگی رومن و یا ریتیکولم به دیوار بطن ویا حجاب حاجز سوراخ شدن رومن و ریتیکولم ودر نهایت التهاب پریتونیم (Peritonitis)و التهاب اعضای مجاور در اثر ضربه حاصله از اجسام اجننبی میگردد.
التهاب ضربه ای ریتیکولم وپریتونیوم
Traumatic reticulum peritonitis–TRP
این بیماری در گاوها و گاومیش ها به وفور مشاهده می شود و شترها نیز به آن مبتلا می شوند اما میزان وقوع آن در شترها به مراتب از گاوها کمتر است. شترهادر هر سن و سال به این بیماری مبتلا می شوند و بیماری بیشتر در سنین 2 تا 6 سالگی در شتراتفاق می افتد. با وجودیکه شتر ها در خوردن غذا نسبت به گاو ها کمتر حریص اند اما باز هم بدیهی است که حیوان از خوردن هر نوع جسم خارجی که به نحوی در غذای روزانه او وارد شود روی گردان نبوده و تا به حال انواع و اقسام اجسام خارجی به اشکال و اندازه های متفاوت با عملیات های جراحی از معده این حیوان خارج شده است .
چگونگی بمیان آمدن بیماری:
التهاب ضربه ای ریتیکولم و پریتونیم بعد از بلعیدن اجسام اجنبی نوک تیز توسط حیوان و عبور این اجسام از رومن به ریتیکولم و استقرار آنها در آنجا که به مرور زمان این اجسام نوک تیز در اثر فشار های متعدد به دیوار ریتیکولم فرو رفته که بعدآ پریتونیم را نیز سوراخ و التهابی میکند. اجسام خارجی مذکور معمولا ًعبارتند از : میخ ، سوزن ، قطعه سیم ، پارچه های فلزی نوک تیز ،تکه های چوب و استخوان نوک تیز می باشد که عواملی مانند فشارهای وارده بر ریتیکولم در اثر دمش شکمبه ، پرشدن حاد شکمبه ، فشارهای اواخر بارداری و یا در حین زایمان سبب خلیدن این اجیام به جدار ریتیکولم میگردد. که در این حالت انقباظ عضلات شکم و حرکات ریتیکولم باعث فرو رفتن بیشتراجسام به جداره ریتیکولم شده و بلاخره ممکن است به اعضای دیگر بدن نیز نفوذ کنند .
دیده شده است که اجسام خارجی نوک تیز در شترها جدار شکمبه را راحت تر سوراخ می کنند که علت آن اختلاف شدید بین صفات تشریحی و ساختمان اناتومیکی این دو جدار است با وجود آنهم اجسام فلزی در مقایسه با رومن جدار ریتیکولم را بیشتر سوراخ میکنند،چون اندازه ریتیکولم در مقایسه با رومن کوچک است و محفظه ای تنگی را تشکیل می دهد و از طرفی دارای حرکات بیشتر می باشد لذا احتمال نفوذ اجسام فلزی نوک تیز در چین های آن بیشتر از رومن است.
در مقایسه با گاو احتمال بروز بیماری TRPدر شتر بسیار کمتر است و علت آن دلایل زیر می تواند باشد:
- ضخامت جدار ریتیکولم در مقایسه با گاو در حدود سه برابر می باشد در حقیقت سد محکم در جلو گیری از خلیدن اجسام فلزی میباشد.
- در شتر ها وسعت زیاد در حفره های ریتیکولم عامل موثر در عدم خلیدن جسم نوک تیز به جدارآن میباشد ، بدین ترتیب که وقتی جسم خارجی از رومن وارد این عضو شد موجودیت فضای بیشتر سبب میشود تا جسم کمتر تحت تاثیر حرکات این عضو و فشار اعضای مجاور قرار گیرد و در نتیجه احتمال خلیدن آن کاهش می یابد. از جانب دیگر تعدا زیاد حفره ها، وسعت و عمق آنها در ریتیکولم شتر در کاهش واقعات بیماری موثر بوده است بدین ترتیب که وقتی جسم خارجی در یکی از حفره ها قرار گرفت بلافاصله با ذرات ریگ وخاک که در عمق هر حفره وجود دارد مخلوط شده و بعد از مدتی در بین این مواد و محتویات دستگاه هضمی قرار می گیرد بنحوی که توانائی خلیدن را از دست میدهند.
- نحوه خوابیدن شتر نیز عامل موثری است که ممکن است در تقلیل بروز این بیماری موثر باشد. بدین مفهوم که این حیوان همیشه برای خوابیدن روش کاملاٌ مستقیمی را انتخاب نموده و کمتر همچون نشخوار کنندگان دیگر از جمله گاو از این پهلو به آن پهلو می شود، در نتیجه فشار اعضا بر روی یکدیگر و نفوذ اجسام فلزی کاهش پیدا می کند .
علایم کلینیکی
علایم کلینیکی در شتر معمولا به شکل نفخ شکمبه ظاهر می شود ، زمان لازم برای تبارز علایم کلینیکی بیماری متغیر بوده و از 10 روز تا چند ماه به طول می انجامد . باید متذکر شد که کثرت تعداد اجسام ا جنبی در ظهور علایم بیماری تأثیر زیادی ندارد . اجسام فلزی دارای دو سر تیز مستقیم و مقاوم با طول متوسط زودتر از اجسام فلزی نرم و کج و یک سر تیز موجب ایجاد عوارض بیماری می شوند . افسردگی ، کاهش وزن و اشتها ، تقلیل حرکات شکمبه و افزایش تعداد حرکات تنفس و قلب و بلند رفتن درجه حرارت بدن و در بعضی موارد موجودیت خون خالص در مواد غایطه حیوان، از علایم کلینیکی مشخص و اولیه بیماری می باشند .
تشخیص کلینیکی و تداوی
بیماری TRPدر شتر ها بدون استفاده دستگاه ردیابی فلزات یاMetal detector دشوار است. عمومآ علایم کلینیکی بعد از صدمه به اعضای حیاتی ظهور میکند.
تداوی
با در نظر داشت وضعیت کلینیکی حیوان به وسیله عملیات جراحیrumenotomy و Laparotomy,و تداوی التهاب ساحات مصدوم صورت میگیرد . اما باید خاطر نشان ساخت که تشخیص بموقع در تداوی نقش اساسی دارد و در بسا موارد در صورتی که هنوز جسم اجنبی به اعضای مهم حیاتی مانند قلب ، شش ها و جگر وغیره ، صدمه نرسانیده باشدو وضعیت کلینیکی حیوان نورمال باشد عمل جراحی موفقیت آمیز خواهد بود.
خون شاش / Heamaturia
خون شاش یا موجودیت خون در ادرار درحقیقت سندرمی است که همراه با بیماری های عفونی ویا التهاب مجرای ادرار مشاهده می شود . این حالت در شترها به ندرت رخ میدهد وبرای تداوی آن باید نخست عامل اصلی بیماری را تشخیص و تداوی گردد. خونشاش در چوچه شترهای نوزاد را می توان با تجویز ویتامین K وکلسیم تداوی کرد.
التهاب ابومازوم Abomasitis :
این عارضه معمولاً در هنگام آلودگی حیوان به کرم های همونکوس( Heamoncuss) ویا مسمومیت با علفهای سمی ویا خوردن مواد کیمیاوی تحریک کننده مانند ارسنیک ویا خوردن برگ های گیاه دفلی Oleander رخ می دهد .التهاب ابومازوم با علایمی مانند بی اشتهایی ، دندان سائیدن ، اسهال و ضعف عمومی همراه خواهد بود . در کالبد شگافی حیوان تلف شده ، التهاب و ضخامت غشای داخلی ابومازوم وتخریب سطح مخاطی آن دیده خواهد شد . در برخی موارد ودر صورت آلودگی پرازیتی ،میتوان کرم های کوچک همونکوس را در داخل ابومازوم مشاهده کرد . برای تداوی این بیماری باید ابتدا عامل بیماریزا را برطرف نموده و دوا های مقوی تجویز گردد .
کوری شتر Blindness :
کوری یکی از عوارض شایع در بعضی از گله های شتر است عامل این بیماری می تواند فلج عصب بینایی باشد . البته علت فلج عصب مذکور ناشناخته است وبرخی از موارد این نوع بیماری با تجویز ویتامین B1 تداوی می شود . برخی ها نیز پیشنهاد می کنند که پشت گوش شتر را داغ نمایند تا این کار وباعث تحریک عصب بینایی گردد . اما شب کوری با تجویز ویتامین A قابل تداوی است .معمولاً عوارض فوق الذکر در هنگام خشکسالی ، قحطی وکمبود شدید علوفه سبز رخ می دهد .
زخم قرنیه Corneal opacity نیز یکی از عوارض شایع در بین شترهای است که به بیماری سورا Trypanosomiasis) ) مبتلا می شوند ، گاهی اوقات این عارضه در اثر ضربه های وارده به سر شتر ، فرورفتن تیغ وخار درچشم ویا آلودگی مزمن به کرم تیلازیا Thelazia lessei روی می دهد . علت این عارضه اگر بیماری سورا باشد ، باید اقدام به تداوی بیماری سورا کرد . به هر حال استفاده از دواهای سلفانامیدها بویژه پماد های چشمی می تواند برخی از عفونت های حاصله را درمان کند . در التهاب حاد قرنیه چشم بهتر است که شتر بیمار در معرض تابش شدید آفتاب قرار نگیرد وچشم با محلول رقیق بوریک اسید % 1 شستشو شود وپس از آن هیدروکورتیزون Hydrocortisone و پنسیلین تجویز گردد . در صورت آلودگی به پرازیت های چشمی بهتر است که با گاز پاک اقدام به خارج نمودن پرازیت از چشم شتر نمود .
دلدرد شدید Colic
کولیک معمولاً در شترهایی دیده می شود که مقدار زیادی حبوبات پوپنک زده ویا گندیده خورده باشند ، همچنان درچوچه شترهای که پس از گرفتن از شیر مادر مقدار زیاد غذا را در یک بار مصرف می کنند دیده شده است . در سایر موارد تغذیه در زمین های ریگزار که شتر به همرای علوفه مقدار ریگ و خاک را میخورد نیز بیماری دیده شده است . گاهی اوقات کولیک به صورت وقفوی وچندین بار در روز اتفاق می افتد وممکن است که این حالت برای سه تا چهار ماه ادامه یابد . در این عارضه پوست دچار خراش وزخم شده و در ناحیه قبرغه هفتم ویا مفاصل زانو و سینه زخم هایی پدید می آید که علت بروز این زخم ها فشار دادن آن نواحی بر روی زمین است .
عارضه کولیک در شتر با دردهای شدید ناحیه شکمی همراه است که در چنین حالتی شتر بر روی زمین دراز می کشد و اندام های حرکتی خود را به داخل می کشاند وگاهی نیز از شدت درد به خود می پیچد و بر روی زمین لوتک می زند ویا این که اقدام به لگد زدن می کند . در چنین حالات نبض وسرعت تنفس شتر افزایش می یابد وحیوان ناله و فریاد میکند وحرارت بدن طبیعی بوده ویا از حالت طبیعی نیز پایین تر خواهد بود . گاهی اوقات دل درد همراه با استفراغ است که چنین حالتی معمولاً بیجا شدگی ابومازوم مشاهده می گردد. در بعضی اوقات علت درد مربوط به سیستم هضمی نیست که در چنین حالات به آن دل درد کاذب می گویند ومعمولاً چنین درد ها همراه با التهاب پیرتونیم (peritonitis) وتب می باشد وبرای تداوی شتر بیمار ، باید در مرحله اول علت دل درد را پیدا نموده و آن را بر اساس عامل بیماری تداوی نمود . تداوی کولیک حقیقی با خوراندن یک کیلوگرم مگنیزیم سلفات همراه با مقدار کافی آب صورت می گیرد وباید نصف این مقدار دوا را در روزهای بعد و بترتیب برای مدت چندن روز تجویز نمود . هم چنین باید برای تخفیف شدت درد از دوا های آرام بخش نیز استفاده کرد.
.jpg)
