 |
واکــســــین چـیـســــت؟
مخاطبِ اصلي این مقاله مالداران عزیز
افغانستان می باشند؛ آنهایي که واکسین را می شناسند، اما درمورد چگونگی عملکرد آن کمترمعلومات دارند.
مـــقـدمـه
زمانی من با
انسان هاي صادق که مخلصانه به بحث ها گوش فرا می دادند، ساعت ها در مورد ضرورت واکسین و تداوي برای حفظ سلامت حیوانات شان صحبت مي کردیم. آنزمان همه ای حرف ها
برآن بود تا یکي پا پیش بگذارد و چند حیوانش را قبل ازآغاز فصل شیوع
امراض واکسین کند.
امراض حیواني کشنده که خطرشیوع آنها هرزمان تهدید بالقوه براي سلامت حیوانات وحتي انسان هاي منطقه به حساب مي رفت در سراسر افغانستان موجود بودند وهنوز هم وجود دارند.آنزمان با
وصف تمام صحبت هاي سودمند پیرامون اهمیت و نیازشدید تطبیق
به موقع واکسین، هرچند که خیلی از مخاطبان «مالکان حیوانات» تا
انتها به صحبت ها گوش می دادند. اما درتمام مدت غرق درشک وتردید به سرمي بردند.
شک درمورد سود و
زیان چیزي نا آشنا به نام واکسین، آن هم براي حیوان ؟؟ ( :
تا آنزمان شاید برخي ها حتی فرق بین دوا و
واکسین را هم خوب نمی فهمیدند و بدون شک ازخود مي پرسیدند:
" وقتي که حیوان ما مریض نباشد، چرا باید پیچکاري شود ؟ !"
" وقتي که حیوان ما مریض نباشد، چرا باید پیچکاري شود ؟ !"
همیشه آرزو
داشتم روزی برسد که مالداران افغانستان نیزهمانند سایرکشورها، کم ازکم در مورد
سود و زیان سرمایه هاي بزرگ خویش وحتي راه هاي بهبود وضعیت زندگی وسلامت خود
وخانواده هاي شان چیزهاي بیشتر بدانند.
بخت با من یارنبود ونه شد که با اشتراک بیشتردربرنامه هاي توسعوي خدمات وترنري ومالداري که آنزمان در روستاها سازماندهي می شد، رو در رو به خدمت هموطنان عزیزم باشم. اما جایی بس خوشی است که خیلی ازهم مسلکان عزیزما هنوزبه تلاش هاي مخلصانه شان در این راستا ادامه می دهند.
این که گفته اند "خواستن، توانستن
است" برای من اثبات شده است. ازاینرو خوشحال هستم که با
فراهم نمودن معلومات هرچند اندک اما ارزنده درمورد واکسین، بازهم درخدمت
هموطنان عزیزم قراردارم.
امیدوارم
به هرنحو ممکن زمانی این معلومات به گوش خاطرمخاطبان اصلی آن
برسد. همراه با آن آرزو دارم آنعده امراض مدهش حیوانی که همه ساله زیان هاي مالی هنگفت برای مردم فقیر ودرنهایت اقتصاد ناتوان کشورما به بارمیآورد، روزی ازسرزمین ما ریشه کن شده باشد.
بهتردانستم مبحث شناخت واکسین را نخست با مختصرمعلومات عمومی روی چگونگي نیاز به دفاع
در موجودات زنده آغاز نماییم. بعد این بحث را با معلومات بیشتر درمورد روش هاي تقویتی سیستم دفاعی بدن، تعریف واکسین،
تاریخچه کشف، نحوۀ عملکرد، چگونگی ساخت ونگهداری، تا انواع و اقسام
واکسین هاي حیوانی دنبال نمائیم.
درهمه حال تلاش
برآن بوده تا معلومات همه جانبه ودرحد فهم عموم باشد.
توان دفاع ومقاومت درموجودات زنده
عمومآ به دو روش ذیل:
الف : خوراندن شیرجک برای نوزاد [پیوند: چرا باید به نوزاد شیرجک داد؟]
ب : استفاده ازسیرم انتی بادی هاي تجارتی
ازاینروبهتراست اقدام به تطبیق واکسین هاي حیوانی همیشه درهماهنگی کامل با افرد مسلکی صورت گیرد. زیرا زمان تطبیق واکسین از شروط نهایت مهم دراثر گذار بودن واکسین است. همچنان استفاده ازتجارب گذشته درمورد موجودیت و زمان شیوع بیماری هاي ساری حیوانی در منطقه نهایت مفید ارزیابی می شود.
داشتن توان دفاع
ومقاومت دواصول اساسی تداوم حیات درموجودات زنده می باشد. این توانمندی
ها درنهاد تمامی موجودات زنده به اشکال مختلف نهفته است و
بدون وقفه وطورخود کارشکل می گیرد. موجودات زنده با به کارگیری توان دفاع ومقاومت قادر اند تا در برابرانواع بی شمارتهدیدهاي موجود درمحیط ما حول شان عکس
العمل نشان دهند، مقاومت کنند وبلاخره درگیرو دارحیات زنده بمانند.
درموجودات زنده ارگان هاي دفاعي به اشکال وطریقه هاي متفاوت تنظیم شده است. از دو شاخ نیرومند گاو تا
دندان زهری مار و خارهاي تیز روی پوست خار پشت، همه برای دفاع به کارمي روند.
اگر خیلی دور نرویم و توانمندی هاي دفاعی خارق العاده، چون قوۀ درک فوری وعکس العمل دفاعی بیدرنگ و بلاخره تلاش برای نجات وزنده ماندن درموقع خطر را درعضویت خویش بررسی نمایم. معلوم است که شگفت زده خواهیم شد.
آخرچطورممکن است این همه احساس وعکس العمل گاهی دریک چشم برهم زدن اتفاق افتد؟
اگر خیلی دور نرویم و توانمندی هاي دفاعی خارق العاده، چون قوۀ درک فوری وعکس العمل دفاعی بیدرنگ و بلاخره تلاش برای نجات وزنده ماندن درموقع خطر را درعضویت خویش بررسی نمایم. معلوم است که شگفت زده خواهیم شد.
آخرچطورممکن است این همه احساس وعکس العمل گاهی دریک چشم برهم زدن اتفاق افتد؟
با طرح این پرسش نتیجه می گیریم که هرموجود
زنده رازهاي عجیب و فراوانی را در خود دارد. رازهای که عملکرد دفاعی خود کاربدن یکی از آنها است.
درنهایت، هرموجود زنده برای تدوام حیات از روش وعملکرد هاي ویژه و نیزارگان هاي دفاعی منحصربه فرد عضویت خویش کارمی گیرد، تا دربرابرتهدیدهاي بی شمارحیات مقاومت نماید و درکشمکش زندگی تنِ سالم بدرکند.
درنهایت، هرموجود زنده برای تدوام حیات از روش وعملکرد هاي ویژه و نیزارگان هاي دفاعی منحصربه فرد عضویت خویش کارمی گیرد، تا دربرابرتهدیدهاي بی شمارحیات مقاومت نماید و درکشمکش زندگی تنِ سالم بدرکند.
چگونگی
ایجاد عکس العمل دفاعی بدن دربرابرخطرهاي که درتوان فهم با به کارگیری بخش هاي
حسی به ویژه توان دیدن، شنیدن و لمس کردن باشد، شکست وپیروزی با توان جسمی، قدرت سلاح
دست داشته و یا
هم یافتن مجال فرارازبرابرتهدید نیرومند، تعین می شود.
اما گاهی اگرحرف حریف نهایت کوچک، زیرک وبس خطرناک درمیان باشد، چه پیش خواهد آمد؟
حریفی که به مثل دشمنِ کمربسته بوده و درحد توان دیدن و لمس کردن هم نیست . راه فراری هم از برابر آن وجود ندارد.
هم یافتن مجال فرارازبرابرتهدید نیرومند، تعین می شود.
اما گاهی اگرحرف حریف نهایت کوچک، زیرک وبس خطرناک درمیان باشد، چه پیش خواهد آمد؟
حریفی که به مثل دشمنِ کمربسته بوده و درحد توان دیدن و لمس کردن هم نیست . راه فراری هم از برابر آن وجود ندارد.
خوب روشن است که با شکست درجنگ نا برابرمرگ حیوان یا انسان حتمی خواهد بود.
اما همیشه این طور نیست..
زیرا، خداوند با بخشیدن تشکیلات دفاعی خاص برای گونه هاي مختلف، به ویژه حیوانات و انسان و سایر مهره داران، این توانمندی خارق العاده را به آنها داده است تا حتی دربرابر دشمنانی که توان دیدن ویا حتی مجال فرار از برابر آنها هم میسرنیست، مقاومت نمایند.
آنهم چه شگفت انگیزمقاومتی..
زیرا، خداوند با بخشیدن تشکیلات دفاعی خاص برای گونه هاي مختلف، به ویژه حیوانات و انسان و سایر مهره داران، این توانمندی خارق العاده را به آنها داده است تا حتی دربرابر دشمنانی که توان دیدن ویا حتی مجال فرار از برابر آنها هم میسرنیست، مقاومت نمایند.
آنهم چه شگفت انگیزمقاومتی..
بدون تردید که
با شناخت دقیق ازعملکردهاي سیستم دفاعی بدن میتوان به ذره یی ازقدرت خالق هستی
وشگفتی هاي خلقت درموجودات زنده بیشترپی برد.
عملکردهاي دفاعی عضویت مهره داران وکاربرد واکسین هردو در ارتباط مستقیم قرار دارند. پس برای آنکه واکسین را بهتربشناسیم، نیازاست تا ابتدا
سیستم دفاعی بدن خویش راخوبتر بفهمیم.
چرا که بدون شناخت بسنده ازبرخی اعضا وعملکردهاي دفاعی بدن، شناخت دقیق واکسین ومفاد آن کمتر قابل فهم خواهد بود.
چرا که بدون شناخت بسنده ازبرخی اعضا وعملکردهاي دفاعی بدن، شناخت دقیق واکسین ومفاد آن کمتر قابل فهم خواهد بود.
برای آنکه از مبحث شناخت واکسین دور نشویم؛ معلومات درمورد عملکردهاي شبکه ها
و برخی از اعضای سیستم دفاعی حیوانات درپیوند زیرگذاشته شده است. تا
اگر دوستان علاقه داشتند، مرورنمایند.
(پیوند: سیستم دفاعی حیوانات فقاریه)
روش هاي تقویتی سیستم دفاعی بدن
با وجود فعالیت هاي شبانه روزی فراوان وهمراه با تمام تشکیلات دفاعی نیرومند، خیلی اتفاق می افتد که بدن در برابرتهاجم شدید عوامل بیمارهاي مختلف شکست می خورد و انسان وحیوان بعد ازمبتلا شدن به بیماری میکروبی کشنده، جان می بازد.
اما دانشمندان
بیکار نه نشسته اند و با زحمات شبانه روزی روش هاي را اختراع و مورد بهره
برداری قرارداده اند، که با استفاده
ازآن مي توان عضویت را درمبارزه باعوامل بیماری هاي کشنده
میکروبی، کمک و تقویت نمود.
اهمیت استفاده
موثر ازروش هاي حمایتی و تقویتی سیستم دفاعی درآن است، که عضویت
قبل ازمبتلا شدن به عوامل مریضی مقاوم شود.
با استفاده ازروش هاي تقویتی سیستم دفاعی، بدن دربرابرحمله شدید عوامل مریضی با توانایی کامل مبارزه مي کند. سیستم دفاعی تقویت شده به سادگی دربرابرعوامل مریضی شکست نمي خورد ودرنهایت انسان وحیوان هرگزبه شکل کشنده مرض مبتلا نمی شود.
با استفاده ازروش هاي تقویتی سیستم دفاعی، بدن دربرابرحمله شدید عوامل مریضی با توانایی کامل مبارزه مي کند. سیستم دفاعی تقویت شده به سادگی دربرابرعوامل مریضی شکست نمي خورد ودرنهایت انسان وحیوان هرگزبه شکل کشنده مرض مبتلا نمی شود.
به طورعموم تقویت سیستم دفاعی پستانداران و پرنده گان به
دوشکل فعال و غیر
فعال انجام مي شود:
یکم- مقاوم نمودن سیستم دفاعی بدن طورفعال:
یکم- مقاوم نمودن سیستم دفاعی بدن طورفعال:
دراین
روش اعضا و سلول های سیستم دفاعی میزبان خود درتولید مواد مقاومت زا وضد میکروبی فعالانه سهم می گیرند. البته سیستم دفاعی بدن تنها وقتی درعملکردهاي دفاعی خود فعالانه سهم
دارد که پیش ازپیش تحریک شده باشد. چطور ؟..
این روش
تقویتی حمایتی حالاتی را بیان مي کند که سیستم دفاعی بدن خود درتولید مواد مقاومت زا در بدن
سهم فعال ندارد. در واقع عضویت فرصت دفاع فعال در برابر عوامل مریضی مشخص را ندارد و در همچوحالت بدن تنها با دریافت مواد ضد میکروبی" انتی بادی" قبلآ آماده
شده، مقاوم می شود.
- عمومآ سیستم دفاعی مهره داران درشکل طبعی بعد از برخورد مستقیم ( ابتلا به مرض) و مواجه شدن با عوامل مریضی ویا در شکل مصنوعی به وسیله کاربرد واکسین و یا
سایر مواد وعوامل تحریک کننده سیستم دفاعی، تحریک می شود.
در همه حال سیستم دفاعی مهره داران با تحکیم خطوط دفاع حجروی و همزمان تولید مواد کیمیاوی ضد میکروبی ویژه به نام انتی بادی، خود فعالانه دربالا بردن مقاومت بدن سهیم می شود.
دوم- تقویت سیستم دفاعی بدن به صورت غیر فعال:
در همه حال سیستم دفاعی مهره داران با تحکیم خطوط دفاع حجروی و همزمان تولید مواد کیمیاوی ضد میکروبی ویژه به نام انتی بادی، خود فعالانه دربالا بردن مقاومت بدن سهیم می شود.
دوم- تقویت سیستم دفاعی بدن به صورت غیر فعال:
عمومآ به دو روش ذیل:
ب : استفاده ازسیرم انتی بادی هاي تجارتی
واکسین چیست ؟
واکسین نمونه کشته شده، نیمه جان ویا زهرخنثی شده ای عامل بیماری است، که توانایی برانگیختن شبکه دفاعی
بدن را داشته باشد. به وسیله واکسین نمونه
عامل مریضی به عضویت حیوان ویا انسان صحتمند فرستاده می شود؛ تا شبکه دفاعی
عامل بیماری را بشناسد و در برابر آن مواد ضد میکروبی لازم و مشخص تولید شود. درنهایت واکسین سبب تقویت فعال سیستم
دفاعی بدن شده و عضویت در برابر حملات احتمالی میکروب
حقیقی به طور موقتی ویا دایمی، به بهترین شکل ممکن مصوون می شود.
به عبارت
ساده: میکروب
بیماری خاص که پیش از پیش به وسیله عملیه هاي کیمیاوی خاص ضعیف ویا کشته شده
و یا هم ترکیب سایرنمونه هاي میکروبی، که قدرت وخاصیت برانگیختن سیستم دفاعی
بدن را دارا باشند، بنام واکسین یاد می شود.
همیشه قبل ازآمدن فصل مرض
عضویت حیوان سالم با تحرک شدن به وسیله واکسین برای دفاع موفقیت آمیزدرمقابل حمله
احتمالی میکروب حقیقی مرض آماده می شود.
تاریخچه واکسین
بیشتر از یکصد و پنجاه سال قبل برای اولین
بار واکسین با مفهوم اولیه آن توسط عالم و میکروب شناس فرانسوی،
لیویس پاستور ( Louis Pasteur 1822
–1895)، معرفی
شد.
درسال 1865
میلادی درفرانسه کِرمهاي ابریشم دراثرمریضی ناشناخته ازبین میرفت.
پاستور همت گماشت و پس از مدتی تلاش دریافت کرد، که یک نوع میکروب خاص سبب ضایع
شدن کرمهاي ابریشم شده است.
 |
| Louis Pasteur 1822 –1895 |
بعد پاستور
به فکر چاره کار مبارزه با میکروب ها افتاد و با دریافت چگونگی کاشت و تکثیر
میکروبها درمحیط مصنوعی، بلاخره او باکتریا ها را کشت کرد. او نمونه های میکروبی
را ازحیوانات مختلف جمع آوری میکرد و بعد از کاشت و تکثیر، گونه هاي ضعیف شده
باکتریا ها را به سایر حیوانات پیچکاری (زرق) می کرد.
با
این روش پاستور در یافت که خیلی خوب میشود قبل ازمبتلا شدن به بیماری ساری، بدن حیوان را تقویت کرد.
با این دریافت حیاتی درعصری که بیماری هاي مدهش و نهایت ساری حیوانی وانسانی درجهان بیداد
میکرد، پاستوربا بکارگیری روش هاي ساده تحریک کننده سیستم دفاعی حیوانات، در ابتدا
جان هزاران گاو و گوسفند را از ابتلا به امراض کشنده نجات می داد. بعد پاستوراین
شیوه را درمرغ ها به کارگرفت وخیلی سودمند واقع شد.
گرچه
میکروب بیماری سپرزی یا سیاه زخم که بنام علمی انترکس/ anthrax شناخته می شود، نخستین باربه وسیله عالم جرمنی رابرت کوخ شناخته شده بود. اما پاستور برای اولین بارعامل باکتریایی جوبک مانند بیماری انترکس را کاشت وبعد ضعیف شده آنرا به گوسفند، بزوگاو بیچکاری کرد، ونتایج خیلی خوب درجلوگیری ازاین مرض کشنده به دست آورد. چنانکه بعد آغاز مبارزه
هوشمندانه پاستور بر ضد عامل این بیماری، حالا دیگر خیلی ازبیماری هاي میکروبی به
شمول بیماری خون شاش/ انترکس در خیلی از کشورهاي جهان ریشه کن شده اند.
چون
پاستوردانش فراوان درشناخت میکروب ها، امراض میکروبی و راه هاي مهار آنها داشت. آزمایش هاي فراوان هم روی امراض ساری درسگ ها انجام داد. بلاخره او درسال
1885 میلادی برای نخستین بارنتیجۀ تحقیقات خود را به وسیله آزمایش نوعی واکسین
برضد بیماری هاي بومی و رایج آنزمان درانسان عملی کرد.
به همینگونه دراواخرقرن هجدهم عالم
انگلیسی بنام ادوارد جونـر(1749-1823 Edward Junner)، متوجه کودکی شد که
قبلآ به بیماری آبله گاوی مبتلا بود. اما در اوج شیوع بیماری به آبله نوع
انسانی مبتلا نشد. جونر بعد
ازتحلیل این موضوع نمونه هاي ضعیف شده ویروس آبله گاوی را به افراد سالم تطبیق کرد ومتوجه شد که اشخاص مورد نظر به مراتب به نوع ضعیف تر آبله انسانی
مبتلا شدند. به این اساس ادوارد جینــر برای اولین بار کلمه واکسین (Vaccine) را که از کلمه لاتینی "واکا - Vacca " به معنی گاو گرفته شده است، را
برای مواد تحریک کننده سیستم دفاعی بدن بکار برد.
از
آن زمان به بعد همگام با پیشرفت هاي علمی هرعامل میکروبی ساری چه ازگونه هاي
باکتریایی، ویروسی، پرازیتی ، وغیره، بعد شناخت میکروب نو دا نشمندان بیدرنگ واکسین آنرا تهیه می
کردند و قبل ازسراسری شدن مرض و آمدن فصل شیوع امراض تمام حیوانات و
انسان ها در برابر امراض مشخص واکسین می شدند.
درنتیجه تلاش هاي پیهم دانشمندان حالا دیگر خیلی ازعوامل مرضی که درگذشته جان ملیون ها انسان و حیوان را تهدید می کرد، دیگر وجود ندارد. زیرا همراه با افزایش فهم بشرپیرامون وقایه و کنترول امراض، ازیک سو با تقویه نمودن پیهم سیستم دفاعی حیوانات وانسانها به وسیله واکسینان کردن دوامدار و ازسوی دیگر پیگیری روشهاي دقیق حفظ الصحوی و قرنطین، تسلسل حیات خیلی ازعوامل بیماریزا دربرخی مناطق گسیخته ومیکروب هاي که درگذشته سبب تلفات سنگین جوامع انسانی وحیوانی می شدند، حالا دیگر وجود ندارند. مثال ساده آن محو بیماریهاي چون طاعون گاوی و یا بیماریهاي چون طبق، آبله، خون شاش و ده ها بیماری ساری و کشنده حیوانی وانسانی که درخیلی ازکشورهاي جهان سال ها قبل ریشه کن شده اند. اما بدبختانه برخی از این بیماری ها هنوزهم درکشورما وجود دارند، نه تنها این بلکه سالیانه باعث تلفات درجمعیت هاي حیوانی و انسانی می شوند.
درنتیجه تلاش هاي پیهم دانشمندان حالا دیگر خیلی ازعوامل مرضی که درگذشته جان ملیون ها انسان و حیوان را تهدید می کرد، دیگر وجود ندارد. زیرا همراه با افزایش فهم بشرپیرامون وقایه و کنترول امراض، ازیک سو با تقویه نمودن پیهم سیستم دفاعی حیوانات وانسانها به وسیله واکسینان کردن دوامدار و ازسوی دیگر پیگیری روشهاي دقیق حفظ الصحوی و قرنطین، تسلسل حیات خیلی ازعوامل بیماریزا دربرخی مناطق گسیخته ومیکروب هاي که درگذشته سبب تلفات سنگین جوامع انسانی وحیوانی می شدند، حالا دیگر وجود ندارند. مثال ساده آن محو بیماریهاي چون طاعون گاوی و یا بیماریهاي چون طبق، آبله، خون شاش و ده ها بیماری ساری و کشنده حیوانی وانسانی که درخیلی ازکشورهاي جهان سال ها قبل ریشه کن شده اند. اما بدبختانه برخی از این بیماری ها هنوزهم درکشورما وجود دارند، نه تنها این بلکه سالیانه باعث تلفات درجمعیت هاي حیوانی و انسانی می شوند.
عملکرد واکسین
طوریکه درتعریف بیان شد، واکسین نمونه ضعیف شده میکروب مرض است که قبل از آمدن اصل مرض به بدن حیوان فرستاده می شود تا حجرات سیستم دفاعی آنرا بشناسد، و درنهایت بوسیله حجرات معین برضد آن مواد ضد میکروبی لازم تولید شود.
طورعموم هرواکسین شامل یک یا چند گونه عوامل مریضی می باشد، که پس ازداخل شدن به
عضویت منحیث عامل بیگانه شناخته شده وسبب تحریک حجرات سیستم دفاعی بدن می شود. حجرات دفاعی جنگی نخستین حجراتی اند که پس از تطبیق واکسین دست بکار می شوند. حجرات دفاعی عامل میکروبی و یا نمونه زهرمیکروبی محتوی واکسین را شناسایی، دستگیرو نابود می کنند.
مشخصآ بعد از بلعیدن و ذوب عامل میکروبی واکسین بوسیله حجرات دفاعی، عملکردهاي دفاعی بدن با پیام دهی حجروی میان گروه هاي مختلف
حجرات دفاعی آغاز و با گذشت زمان مراحل تولید مقاومت طی مراحل و نهایی می شود.
از
آنجایی که عکس العمل عضویت دربرابر واکسین کاملآ شکل دفاعی دارد. درتمام موارد بعد از تطبیق واکسین یک سلسله اختلال ها درفعالیت هاي عادی
عضویت بوقوع می پیوندد، که ممکن علایم غیر مشخص ویا علایم خفیف مرضی مانند تب و بی اشتهایی کوتاه مدت (12 تا 24
ساعت) را نیزبه دنبال داشته باشد. درنهایت درمدت حدودآ دوتا سه هفته حجرات دفاعی مخصوص که وظیفه تولید مواد ضد میکروبی"انتی بادی" را دارند،
به تولید این مواد مطابق به نوع میکروب مهاجم می پردازند.
مواد ضد میکروبی تولید شده تا مدت زمان معین درجریان خون باقی می مانند وهرگاه به هرطریق ممکن میکروب حقیقی مریضی که حیوان قبلآ دربرابرآن واکسین شده ، وارد عضویت شود، بی مجال توسط انتی بادی ها ی آماده شده به زنجیرکشیده شده وازفعالیت آن جلوگیری می شود. بلاخره عامل مریضی به چنگ حجرات کشنده میکروب می افتد و نابود می شود. اما بازهم حجرات تولید کننده انتی بادی بیشترتحریک شده ومواد ضد میکروبی بیشتر از قبل تولید می شود.
به اینگونه حیواناتی که قبلآ واکسین شده باشند درزمان شدت مرض، حتی درحالیکه عضویت مورد حمله شدید میکروب ها هم قرارگرفته باشد، در برابرحمله شدید عوامل مرضی مقاومت نموده، غالب شده وحیوان سالم می ماند. نتنها این بلکه همزمان با شدت شیوع مرض سیستم دفاعی حیواناتی که واکسین شده اند، بیشتراز پیش تقویه می شود. تاجایی که عضویت این حیوانات در سالیان بعدهم نسبت به حیواناتی که هیچگاه واکسین نشده باشند در برابر بیماری مشابه مقاوم ترعمل می کند.
مواد ضد میکروبی تولید شده تا مدت زمان معین درجریان خون باقی می مانند وهرگاه به هرطریق ممکن میکروب حقیقی مریضی که حیوان قبلآ دربرابرآن واکسین شده ، وارد عضویت شود، بی مجال توسط انتی بادی ها ی آماده شده به زنجیرکشیده شده وازفعالیت آن جلوگیری می شود. بلاخره عامل مریضی به چنگ حجرات کشنده میکروب می افتد و نابود می شود. اما بازهم حجرات تولید کننده انتی بادی بیشترتحریک شده ومواد ضد میکروبی بیشتر از قبل تولید می شود.
به اینگونه حیواناتی که قبلآ واکسین شده باشند درزمان شدت مرض، حتی درحالیکه عضویت مورد حمله شدید میکروب ها هم قرارگرفته باشد، در برابرحمله شدید عوامل مرضی مقاومت نموده، غالب شده وحیوان سالم می ماند. نتنها این بلکه همزمان با شدت شیوع مرض سیستم دفاعی حیواناتی که واکسین شده اند، بیشتراز پیش تقویه می شود. تاجایی که عضویت این حیوانات در سالیان بعدهم نسبت به حیواناتی که هیچگاه واکسین نشده باشند در برابر بیماری مشابه مقاوم ترعمل می کند.
طورعموم نیاز
برای تطبیق واکسین درانوع حیوانات نظر به نوع ، نسل و عمرحیوان،
و هم وسعت آلودگی محیط ، فصل سال و شرایط مربوط به نوع واکسین
وغیره عوامل، تفاوتهاي دارد .
درعموم حیوانات بهتراست واکسینهاي لازم بعد ازتولد بدون وقفه تطبیق شود. به همین ترتیب چگونگی نیازبه تطبیق دور
بعدی آن در فواصل سه ماهه، شش ماهه و یا یک سال، بطورجدی باید
پیگیری و ارزیابی شود .
درخصوص حیوانات فارم
که در برابر برخی امراض نسبتآ مقاوم اند ، مانند گاو ها، این حیوانات باید قبل
ازآغاز فصل شیوع امراض موجود درمنطقه واکسین شوند. درهمه حال واکسین باید
قبل از آغاز فصل مشخص شده امراض تطبیق شود، تا مواد ضد میکروبی لازم در
فاصله زمانی مناسب در برابر عامل مرض تولید شود. بویژه در کشورما
که همیشه حیوانات و انسان ها با هم درمعرض انواع مختلف
میکروبهاي بس خطرناک قرار دارند و هیچ تضمین ازعاری بودن مناطق
ازموجویت امراض ساری حیوانی وجود ندارد. پس ضروریست که هرشش ماه تا
یکسال یک یا دوبارتمام حیوانات حد اقل در برابر آنعده بیماری هاي که خطر
آن در منطقه بیشتر است، در وقت مناسب واکسین شوند.
بهترین زمان برای تطبیق واکسین
درکشورهاي که ارقام دقیق ازانوع بیماری هاي ساری و
زمان شیوع امراض حیوانی وجود دارد، تطبیق واکسین طی
برنامه هاي منظم مطابق دستورالعمل کمپنی هاي تولید کننده واکسین صورت
میگیرد. اما درکشورما بدلیل عدم موجودیت معلومات کافی ازموجودیت گونه هاي مشخص
عوامل میکروبی بیماری ها، زمان معین برای تطبیق واکسین با درنظرداشت فصل و
زمان شیوع امراض درمناطق مختلف طورجداگانه تعین می شود.
 |
| " اهرام این شکل توان مقاومت شبکه هاي دفاعي عضویت را تمثیل می کند. دوسد نخست موانع فیزیکی وبخش هاي معافیت ذاتي را نشان میدهند، هرم بزرگ مثال مقاومت اکتسابي می باشد. این مقدار توان مقاومت پس ازگذشت چندین روز از تطبیق واکسین بدست می آید". |
ازاینروبهتراست اقدام به تطبیق واکسین هاي حیوانی همیشه درهماهنگی کامل با افرد مسلکی صورت گیرد. زیرا زمان تطبیق واکسین از شروط نهایت مهم دراثر گذار بودن واکسین است. همچنان استفاده ازتجارب گذشته درمورد موجودیت و زمان شیوع بیماری هاي ساری حیوانی در منطقه نهایت مفید ارزیابی می شود.
آنچه درمورد تطبیق واکسین خیلی مهم است، شناخت وقت دقیق شیوع امراض
می باشد.
ازآنجایی که پاسخ دهی سیستم دفاعی بدن در برابر واکسین با تولید مواد ضد میکروبی بیشتر از دو هفته زمان می گیرد، هرگونه تأخیردرتطبیق واکسین، تولید مواد ضد میکروبی را به تعویق می اندازد و درنتیجه عضویت حیوان فرصت مناسب را برای مقاوم شدن را از دست می دهد.
ازجانب دیگر، تطبیق قبل از وقت برخی از واکسینها، مثلآ تطبق واکسین های فصلی چندین ماه قبل از فصل شیوع امراض، ممکن گذشت زمان سبب کاهش مقدار مواد ضد میکروبی فعال درعضویت شده و حیوان درزمان شیوع مرض مجددآ نا توان شود. در خیلی موارد سن و حالت صحی حیوان نیز در انتخاب زمان تطبیق واکسین مهم است.
ازآنجایی که پاسخ دهی سیستم دفاعی بدن در برابر واکسین با تولید مواد ضد میکروبی بیشتر از دو هفته زمان می گیرد، هرگونه تأخیردرتطبیق واکسین، تولید مواد ضد میکروبی را به تعویق می اندازد و درنتیجه عضویت حیوان فرصت مناسب را برای مقاوم شدن را از دست می دهد.
ازجانب دیگر، تطبیق قبل از وقت برخی از واکسینها، مثلآ تطبق واکسین های فصلی چندین ماه قبل از فصل شیوع امراض، ممکن گذشت زمان سبب کاهش مقدار مواد ضد میکروبی فعال درعضویت شده و حیوان درزمان شیوع مرض مجددآ نا توان شود. در خیلی موارد سن و حالت صحی حیوان نیز در انتخاب زمان تطبیق واکسین مهم است.
درکشورما معلومات دقیق ازگونه هاي مختلف عوامل بیماریهاي ساری و
کشنده حیوانی دردسترس نیست، پس بهتراست اقدام به واکسیناسیون حیوانات همه ساله حد
اقل یک ماه قبل از آغاز فصل مشخص بیماری دور اول واکسین و دو هفته بعد دور دوم آن صورت گیرد. واکسینهای سفارشی مانند واکسیناسیون
حیوانات باردار نیز باید در مدت زمان مناسب صورت می شود. تا حیوان مادرفرصت
مناسب برای تولید مقدار کافی و انتقال مواد ضد
میکروبی برای نوزاد را هم داشته باشد.
- تطبیق هرنوع واکسین صرفآ برای حیوان صحتمند سفارش می شود. زیرا
حیوان بیماری درعین زمان که با مریضی تب دار دست و گریبان باشد، توان تولید مواد
ضد میکروبی مشخص در برابر واکسین را کمتر خواهد داشت. در این صورت ممکن
استفاده اعظمی از تطبق واکسین برای اینگونه حیوانات بدست نیاید. این نکته
در زمان شیوع امراض ساری حیوانی بیشتر مورد توجه می باشد. زیرا وقتی در
منطقه یکی از بیماریهاي ساری شیوع نموده و باعث تلفات شده باشد، تمام حیوانات موجود در منطقه مشکوک و درمعرض خطربه حساب می روند. زیرا
عوامل میکروبی قبل ازمغلوب کردن حیوان مدتی را بشکل مخفی درعضویت سپری میکنند،
تا تکثر کنند و توان حمله وامکان غالب شدن برسیستم دفاعی بدن را
بدست آورده و بعد به یکبارگی عضویت را مورد حمله قراردهند. به این دلیل در بیشتر بیماری هاي کشنده
حیوانی درآخرین ساعات حیوان ازپا می ماند ، دربیشتر موارد ممکن تا قبل از
ضعف عمومی و ظهورعلایم کلینیکی شدید، در خیلی از حیوانات بویژه در حیواناتی که
بشکل گروهی نگهداری مي شوند، چگونگي ابتلا به مرض نزد حیوان مشخص نباشد.
ازاینرو در فصل شیوع امراض مجال تفکیک نمودن حیوان بیمار و
سالم آنهم درگله هاي بزرگ، نهایت دشوار و حتی غیر ممکن است. پس
درهمچو شرایط تطبیق واکسین ممکن تنها برای آنعده از حیوانات
رمه که هنوزعامل مریضی را نگرفته اند و فرصت دو یا سه هفتگی تولید مواد ضد میکروبی را
داشته باشد، مفید باشد.
درهمه حال، دراینگونه موارد واکسین کردن حیوانات زدن تیر در تاریکی است وهیچگاه تضمین کننده توقف تلفات ناشی ازبیماری بوده نمی تواند. در این شکی نیست که در یک رمه ای که در آن تلفات مشاهده شده باشد، خیلی از حیوانات به عامل مرض مبتلا باشند، و شاید علایم بیماری را تا زمان شکست کامل سیستم دفاعی نشان ندهند.
درهمه حال، دراینگونه موارد واکسین کردن حیوانات زدن تیر در تاریکی است وهیچگاه تضمین کننده توقف تلفات ناشی ازبیماری بوده نمی تواند. در این شکی نیست که در یک رمه ای که در آن تلفات مشاهده شده باشد، خیلی از حیوانات به عامل مرض مبتلا باشند، و شاید علایم بیماری را تا زمان شکست کامل سیستم دفاعی نشان ندهند.
درهمچو شرایط
تقویه نمودن سیستم دفاعی بوسیله واکسین نه اینکه سودی ندارد، بلکه این
اقدام بیشتر از قبل عضویت حیوان، بویژه سیستم دفاعی آنرا زیر فشار قرار
میدهد. زیرا در زمان شدت شیوع مرض سیستم دفاعی بدن حیوان عملآ خود زیر فشار
تهدید و جنگ با عوامل فعال مرض قرار دارد، پس تحریک کردن سیستم دفاعی در اینچنین
حیوانات مفهومی ندارد. زیرا تطبیق واکسین برای حیوانات مشکوک، با وارد
نمودن فشار بیشتر برسیستم دفاعی در واقع کمک به عوامل فعال مرضی میباشد. به همین
دلیل در خیلی موارد دیده شده است که تطبیق واکسین در زمان شیوع مرض بر
شدت تلفات افزوده است. با این وجود تطبیق واکسین در زمان شیوع مرض هیچگاه و تحت
هرگونه شرایط سفارش نمی شود. جز آنکه تحت اقدامات ویژه متخصصین طب وترنری با
اعمال شرایط ویژه ازجمله قرانطین و سایر اقدامات حمایوی تطبیق واکسین سفارش
شود.
با اینهمه
بهترین فرصت برای تطبیق واکسین زمانی است که حیوانات کاملآ سالم باشند و سیستم دفاعی
حیوان توان و مجال پرداختن به تولید مواد ضد میکروبی را دارا باشد. آن زمان همیشه قبل از آغاز فصل شیوع امراض ساری خاص می باشد. نباید فراموش شود،
که باید همیشه اقدام به تطبیق هر نوع واکسین
با مشوره و هماهنگی با افراد مسلکی انجام شود.
تولید مقاومت فعال بدون تطبیق واکسین
عمل کرد واکسین
طورطبعی نیز دربدن اتفاق می افتد. طوری که هرگاه عامل مریضی ساری و یا غیر
ساری سبب بیماری حیوان و یا انسان شود وسیستم دفاعی میزبان بتواند درجنگ با میکروب
پیروزشود و در نهایت بیمارشفا یابد. درطی این مدت مقدارکافی مواد ضد میکروبی
مشخص برای همان مریضی مشخص در بدن تولید و تا مدت ها باقی می ماند.
ساده اینکه
اگرحیوان یکباربه یک بیماری مبتلا شود و اما تلف نشود، عضویت حیوان در برابرعامل
میکروبی بیماریها مقاومت پیدا می کند. چون سیستم دفاعی بدن قبلآ یکبار تهدید را
آزموده است. ازاینرو با تولید مقدارکافی مواد ضد میکروبی جلو هرگونه تهدید و خطر
بعدی از سوی عامل مشابه مرضی رامی گیرد.
درتعدادی از بیماریها مواد ضد
میکروبی تولید شده تا آخرعمردربدن باقی می ماند و بار دوم حیوان یا انسان هرگز به
عین شدت به بیماری مصاب نمی شود. اما درخیلی از بیماری اینگونه نیست، و مواد ضد
میکروبی تولید شده برای مدت طولانی در بدن باقی نمی ماند .
عوارض تخنیکي تولید مقاومت به وسیله اي واکسین
اندازه
تولید مواد ضد میکروبی درعضویت حیوان مستقیما به کیفیت ، نوع و روش تطبیق واکسین وابسته می باشد. زیرا بعد ازتطبیق واکسین حجرات دفاعی بدن دقیقآ درجواب
به توان تحریک کنندگی واکسین عکس العمل نشان می دهند. درنتیجه هرعاملی که این توان تحریک
کنندگی میکروبی شامل واکسین را ناکارآمد کند، درحقیقت شامل سیاهه عوارض تخنیکی واکسین می شود. درنهایت مسیرفعالیت هاي حجرات دفاعی بدن تنها و تنها با کیفبت و توان تحریک کنندگی واکسین تعین
می شود.
نگهداری نا مناسب وتخریب خاصیت واکسین
نگهداری نا مناسب وتخریب خاصیت واکسین
به هردلیل
ممکن اگرواکسین تطبیق شده قدرت تحریک حجرات دفاعی را نداشته باشد، واکسین بی
خاصیت محسوب می شود. واکسین
زمانی خاصیت تحریک کنندگی خود را از دست میدهد که تحت شرایط نا مساعد قرارگیرد.
طورمثال:
زمانیکه واکسین درحرارت نا مطلوب، یعنی
گرمی ویا سردی بیش ازحد معین، قرارگیرد، ویا برای مدتی طورمستقیم
دربرابرشعاع آفتاب و یا هوای
آزاد قرارگرفته باشد، خاصیت تحریک کنندگی آن بدلیل تخریب خاصیت میکروبی مواد
شامل آن، کاهش و یا کاملآ ازبین می رود. زیرا مشخصه میکروبی واکسین که سیستم دفاعی
را تحریک می کند فقط وابسته به نوعی پروتین نهایت ضعیف می باشد، که با
هرگونه شرایط نا مساعد تخریب می شود. درافغانستان این خود ازمهمترین دلایل
برای بی خاصیت بودن واکسینهاي میباشد، که توسط افراد غیرمسلکی بازاری در دوکان های در شرایط بد نگهداری و بفروش میرسد. درقدم اول واکسینهاي ویروسی وبعد
انواع باکتریایی دربرابرشرایط نامساعد نگهداری، شدیدآ حساس می
باشند.
درموارد
نادرگاهی هم اتفاق می افتد که میکروب هاي نیمه جان و زنده محتوی واکسین تحت شرایط
متفاوت زنده و یا بیشتر فعال شده خود مشکل ساز شوند. اما از آنجایی که شرایط برای زنده ماندن، تکثر و دوام قدرت بیماریزایی خیلی ازعوامل میکروبی
محدود و حساس است و توان مقاومت میکروب درمحیط نا مساعد مدت زمان کوتاه را
دربرمی گیرد. ازاینرو خطرآنکه عامل میکروبی موجود در واکسین خود سبب به میان آمدن
بیماری به عین شدت عامل اصلی شود، نهایت محدود ولی از امکان بدور نیست. مگراینکه
محتوی نگهدارنده واکسین سبب عوارض ناحیوی درمحل زرق واکسین شود.
این
نکته بیشتربه نوع وچگونگی شرایط نگهداری واکسین هاي مختلف وابسته می باشد،
که باید قبل استفاده ازهرگونه دارو و واکسین به آن جدآ توجه شود.
ضرورت تطبیق دور دوم واکسین / Booster dose
- یکی
ازعوارض تخنیکی عمده درعدم تولید بسنده مواد ضد میکروبی تطبیق نکردن دوردوم خیلی از واکسین هاي ضروری می باشد. زیرا برای جلوگیری کامل برخی ازبیماری ها
ضروری است تا سیستم دفاعی حیوان بلند ترین حد توانمندی را حاصل کند. ازاینرو
نیاز است تا حیوان دریک فصل دو بارعین واکسین را بگیرد! زیرا با یکبارواکسین کردن درمقابل برخی
ازبیماریها مواد ضد میکروبی کافی تولید نمی شود و خیلی ضروری می باشد تا پس ازگذشت چند هفته ازتطبیق دوراول یکباردیگربه حیوان واکسین مشابه تطبیق شود.
دربیشترموارد تطبیق دوردوم واکسین بیشتر برای حیوانات باردار سفارش می شود. تا سیستم دفاعی حیوان مادربطورکامل تحریک شده و مواد ضد میکروبی لازم برای مادر و هم برای مصرف بعد از تولد نوزارد به اندازه کافی حاصل شود.
دربیشترموارد تطبیق دوردوم واکسین بیشتر برای حیوانات باردار سفارش می شود. تا سیستم دفاعی حیوان مادربطورکامل تحریک شده و مواد ضد میکروبی لازم برای مادر و هم برای مصرف بعد از تولد نوزارد به اندازه کافی حاصل شود.
درساحاتی که ازنگاه شیوع امراض ساری حیوانی خطرناک به حساب می آیند، با
تطبیق دوبارواکسین دریک فصل عضویت حیوان بطورکامل دربرابرحملات عوامل مریضی آماده
و خاطرمالک حیوان هم جمع می باشد، وهیچ جایی برای تشویش ازشیوع مرض باقی نمی
ماند.
البته به این شرط که واکسین بازاری نباشد، بلکه ازمنابع معتبرکه کیفیت، اصلی بودن و نگهداری خوب واکسین را ضمانت کرده بتواند، تهیه و طوردقیق طبیق شود.
البته به این شرط که واکسین بازاری نباشد، بلکه ازمنابع معتبرکه کیفیت، اصلی بودن و نگهداری خوب واکسین را ضمانت کرده بتواند، تهیه و طوردقیق طبیق شود.
اکثریت واکسین هاي حیوانی که توسط کمپنی های معتبر تولید ونگهداری آن درشرایط معین صورت گرفته باشد وهم توسط شخص
مسلکی تطبیق شود، درهمان دوراول توانایی تحریک سیستم دفاعی بدن را دارند و نیازبه
تطبیق دوردوم واکسین درفصل مشابه کمتر می باشد. همچنان واکسین هاي که توسط کمپنی
هاي معتبر تولید وهم نگهداری آن درست صورت گرفته باشد، به هیچ صورت برای حیوان
صحتمند وهم حیوان حامله ضررندارد. زیرا قبل ازآنکه واکسین در اختیار داکتران حیوانات قرار گیرد، کمپنی تولید کنند ازبی ضرربودن آن اطمینان حاصل نموده و بعد با ارایه معلومات کافی
آنرا دراختیارمصرف کننده هاي مسلکی قرارمی دهند. پس هیچگاه نگرانی از افتیدن بی
موقع چوچه آنهم تنها بوسیله واکسین وجود ندارد، البته اگردست داکترحیوان
درکارباشد، نه اشخاص غیرمسلکی بازار دوا و واکسین حیوانی درافغانستان.
تطبیق نادرست واکسین
گاهی حتی اگر واکسین خوب نگهداری هم شده باشد، اما درست تطبیق نه شود و به مقدارمعین به بدن نرسیده باشد، این هم یکی دیگر ازعوامل بی اثر بودن واکسین بعد از تطبیق بحساب میرود. بویژه درزمان منحل کردن واکسین هاي پودردار ویا هم تکان ندادن بوتل واکسین قبل از تطبیق، همه ازعوارض تخنیکی اند، که باعث می شود تا با وجود تطبیق واکسین بازهم سیستم دفاعی توانایی تولید مواد ضد میکروبی وایجاد مقاومت لازم را نداشته باشد، و حیوان همچنان درمعرض خطرامراض قرارگیرد.
باید خاطر نشان کرد که درهیچ جای دنیا مجاز نیست تا واکسین را افراد غیرمسلکی تطبیق نمایند. حتی درخیلی از کشورها این کارجرم است.
تطبیق نادرست واکسین
گاهی حتی اگر واکسین خوب نگهداری هم شده باشد، اما درست تطبیق نه شود و به مقدارمعین به بدن نرسیده باشد، این هم یکی دیگر ازعوامل بی اثر بودن واکسین بعد از تطبیق بحساب میرود. بویژه درزمان منحل کردن واکسین هاي پودردار ویا هم تکان ندادن بوتل واکسین قبل از تطبیق، همه ازعوارض تخنیکی اند، که باعث می شود تا با وجود تطبیق واکسین بازهم سیستم دفاعی توانایی تولید مواد ضد میکروبی وایجاد مقاومت لازم را نداشته باشد، و حیوان همچنان درمعرض خطرامراض قرارگیرد.
باید خاطر نشان کرد که درهیچ جای دنیا مجاز نیست تا واکسین را افراد غیرمسلکی تطبیق نمایند. حتی درخیلی از کشورها این کارجرم است.
چگونگي ساخت وشرایط نگهداشت واکسین
این مطلب ادامه دارد ...
